کتاب درسی از مهمترین و در دسترس ترین منابع آموزشی است که نقش مثبت غیرقابل انکاری را در نظام تعلیم و تربیت ایفا می نماید. بسیاری از پژوهشگران و صاحب نظران حوزه های درسی، روانشناسی، علوم تربیتی و جامعه شناسی، کتاب درسی را به عنوان نمونه ای از منابع و رسانه های کارآمد و اثربخش آموزشی می دانند، زیرا این منبع زمینه یادگیری و خودآموزی را برای دانش آموزان و دانش پژوان فراهم می نماید. با توجه به این پیش گفتار قصد داریم در ادامه به بررسی جایگاه و اهمیت کتاب درسی در نظام آموزش و پرورش بپردازیم و آن را با مثال های عینی شرح دهیم.
علت اهمیت کتاب درسی
کتاب درسی مبنا و منبع تمامی آزمون ها، امتحانات مدارس، سازمان ها و مراکز آموزش عالی و همینطور گزینش ها می باشد. همچنین رسانه ای است که همه روزه معلمان، اساتید و شاگردان با آن سروکار دارند و به مقدار بسیار زیادی از آن تاثیر می پذیرند؛ به همین خاطر است که اغلب اساتید و مدرسین در تمامی مقاطع و زمینه های تحصیلی، تاکید بسیار زیادی بر روی آن دارند و تمام مبنا و اساس آموزش را بر پایه آن می گذارند.
ارزش و جایگاه بالای کتاب درسی در شکل دهی رفتار و شخصیت مطالعه کنندگان و همینطور تاثیرگذاری بر روی روند اجتماعی، باعث می شود که نحوه نگارش، تهیه، خرید و بکارگیری آن بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. این دسته از کتاب ها باید دارای معیار، اصول و ضوابط مشخصی باشند، به نوعی برخی از ویژگی ها وجود دارند که بکارگیری آنها در حین فرایند طراحی کتاب های درسی ضروری است.
شورای عالی آموزش، تعلیم و تربیت، اهداف و محوریت هایی را برای آموزش به دانش آموزان و دانشجویان تعیین می کند، لذا کتاب های عرضه شده می بایست مصرف کنندگان را از طریق مسیرهای از پیش تعریف شده به اهداف مدون شورا برساند. یکی از روش های پژوهشی که برای کتاب های درسی استفاده می شود، تحلیل نمودن محتوای مد نظر است.
تحلیل محتوا می تواند نقاط قوت و ضعف احتمالی را که در کتاب های درسی وجود دارد، به سرعت و پیش از تاثیرگذاری زیاد، شناسایی نماید و مسیرهایی را برای اصلاح و یا بازنگری در آنها پیش روی نهادها قرار دهد. بدین ترتیب کتاب های درسی و حتی کمک درسی با نظارت سازمان های مربوطه و متناسب با اهداف تعیین شده علمی و علاوه بر همه آنها، شیوه های درست تفکر طراحی، تهیه می شوند. جریان تولید و عرضه کتاب درسی از حساسیت بالایی برخوردار است، برای همین این فرایند باید به نظرات و علایق اساتید، دانش آموزان و عموم مصرف کنندگان نیز توجه نماید تا امکان تولید محتوایی جذاب و عامه پسند فراهم شود.
کتاب درسی، یک منبع جامع اما محدود
نظام آموزشی حاکم بر کشور در حال حاضر به گونه ای است که تمرکز و محوریت اصلی آن بر روی کتاب درسی مدارس پیش می رود؛ این کتاب های درسی در هر پایه یکسان هستند و امکان تدریس خارج از آن در هیچ یک از نقاط کشور وجود ندارد. این در حالی است که در طراحی و عرضه کتاب های درسی به وسعت کشور، تنوع بالای اقوام، گونه های جمعیتی، فرهنگ، آداب و رسوم و امکانات هر منطقه جغرافیایی توجه نشده است. پس بر این اساس می توان ایراداتی را نیز به کتاب های درسی مدارس وارد دانست.
بهتر است نکات گفته شده در متن فوق، در حین طراحی و گردآوری کتاب های درسی مورد توجه قرار گیرند تا بدین ترتیب از فراموش شدن و نابودی فرهنگ های بومی و اقلیمی جلوگیری شود؛ از طرفی این کار باعث می شود دانش آموزان بر اساس شرایط معیشتی و امکانات در دسترس خود به بهترین شکل آموزش ممکن دسترسی داشته باشند.
نکات مهم در تالیف کتاب درسی
دسته ای از اصول و نکات وجود دارند که مولفین و اتاق های فکر تهیه کتاب، می بایست آنها را رعایت نمایند تا در نهایت محتوای آموزشی حاصل شده ارزشمندی و تاثیرگذاری خوبی داشته باشد. این نکات می توانند در قالب چند سوال مطرح شوند تا از این طریق درستی و جامعیت کتاب سنجیده شود.
- آیا محتوای کتاب تهیه شده می تواند رفتارهای موردنظر نظام آموزش و پرورش را در دانش آموزان به وجود آورد یا بپروراند؟
- آیا محتوای آموزشی تولید شده با توانمندی ها و ظرفیت های ذهنی دانش آموزان هدف تناسب دارد؟
- اصول پیش نیاز و توالی افقی و عمودی در تهیه محتوا رعایت شده اند؟
- محتوا با اصول و مفاهیم علمی و آموزشی تبیین شده برای آن مغایرت دارد یا خیر؟
- محتوای مدنظر در ارائه های آزمایشی چه بازخوردهایی را از سوی مصرف کنندگان دریافت نموده است؟
- منابع آموزشی که تالیف و گردآوری شده اند برای تمامی افراد جامعه هدف با هر نوع سلایق، توامندی ها و امکانات کاربردی و مفید هستند؟
بخشی از پاسخ های این سوالات، می بایست قبل از عرضه کلی کتب مورد بررسی قرار گیرند و این بر عهده سازمان ها و نهادهای مربوطه است، اما بخش دیگری از این کار جزو وظایف خریدار و مصرف کننده کتاب درسی است. خانواده ها و خود دانش آموزان می بایست نسبت به بررسی محتوای موجود اقدام نمایند از مفید بودن آن اطمینان کسب کنند.
فرایند آموزش را با کتاب های کمک درسی تکمیل کنید
متاسفانه در حال حاضر طراحی و تولید محتوای کتب درسی به گونه ای است که نمی تواند تمامی نیازهای محصلین را پاسخ دهد و در زمینه های مختلف به آنها یاری رساند، برای همین است که با تعدد کتاب های کمک درسی در بازار روبرو هستیم. برخی از این کتاب ها و منابع کمک درسی بسیار ارزشمند هستند و می توانند ضعف ها و کمبودهای موجود در کتب مدارس را پوشش دهند، به همین منظور توصیه می شود هر فرد بر اساس علایق، شرایط و توانمندی هایش از این منابع ارزشمند بهره مند شود.
با توجه به اهمیت بالا و پیچیدگی انتخاب منابع کمک درسی توسط خود دانش آموزان، مقاله را را تهیه و ارائه نموده ایم که می تواند راهکارهای مختلفی را پیش روی خریداران قرار دهد و آنها را با ویژگی های یک کتاب کمک درسی خوب آشنا سازد. برای مطالعه این مطلب اینجا کلیک کنید.
در سال های مختلف تحصیلی، از دوران ابتدایی تا سطوح و مدارج بالای دانشگاهی، نیاز به محتوای آموزشی مناسب و مفید احساس می شود، پس نباید این مسئله را صرفا محدود به دسته خاصی دانست. خوشبختانه در سیب ترش بستری جامع و همیشگی ایجاد شده است تا انواع کتاب های درسی و کمک درسی، کتب عمومی، منابع علمی و سرگرمی بی واسطه و با کمترین هزینه ها به علاقه مندان عرضه گردند.
سیب ترش فعالیت های خود را به فروش کتاب محدود نکرده و امور مشاوره و راهنمایی دانش آموزان علاقه مند به تحصیل را نیز بر عهده گرفته است. با توجه به گسترش ویروس کرونا و خانه نشینی دراز مدت دانش آموزان، آنها بیش از هر زمان دیگری به محتوای درسی خوب و همچنین راهنمایی های تخصصی نیازمند هستند تا بتوانند از شرایط به وجود آمده در جهت پیشبرد و پیشرفت استفاده نمایند. حال که با اهمیت کتاب درسی و نقش آن در نظام آموزش و پرورش آشنایی پیدا کردید، درک بهتری از شرایط تحصیلی فعلی و پیش روی خود خواهید داشت و می توانید به شکل بهتری برای سال های آتی برنامه ریزی کنید. در صورتی که برای برنامه ریزی های خود به مشاوره نیازمند بودید، گروه آموزشی سیب ترش در کنار شما خواهد بود.
